Wiarygodność prognoz energetycznych dla Polski obrazują wyniki wybranych scenariuszy. Autorzy artykułu nie omawiają zastosowanych metod prognozowania i podstawowych założeń. Celem jest porównanie wyników prognoz z danymi rzeczywistymi.

Prognoza – Kopecki 1976

Pierwsze prognozy energetyczne dla Polski przedstawił K. Kopecki w dwóch opracowaniach – „Człowiek w świecie energii” (1976) [1] oraz „Jutro energetyczne Polski” (1981) [2]. Szczególnie ważne jest drugie opracowanie, w którym autor przeprowadził krytyczną analizę danych z wcześniejszej publikacji [1]. W rozważaniach tych autor przyjął dane z Ekspertyzy PAN przygotowanej w 1978 roku przez grupę ekspertów dla Komitetu Problemów Energetyki oraz Komitetu Badań i Prognoz „Polska 2000’ działającej przy Prezydium PAN. Ekspertyza ta stała się punktem wyjścia przyszłego Programu Rządowego. Zamieszczone w tablicach 1, 2 i 3 dane dla Polski odbiegają w znaczący sposób od rzeczywistości. Kopecki zdawał sobie dobrze sprawę, że wiarygodność opracowanej prognozy nie może być wysoka, pisząc [1, s.9]:

„[…] wielu z nas, autorów tej Ekspertyzy, zdawało sobie sprawę z niepewnej sytuacji społeczno – gospodarczej Polski, co znalazło wyraz w zawartej tam krytyce nieprawdziwych danych statystycznych o dochodzie narodowym oraz nieefektywnych i nadmiernie energochłonnych inwestycjach. Mieliśmy na celu raczej ukazywanie prawidłowej drogi rozwoju niż przedstawienie istniejących zagrożeń.”

TAB. 1 Prognoza [2] i zużycie rzeczywiste [4] energii pierwotnej (106 tpu/rok)

I dalej – „Ślepe potrząsanie chorym ustrojem nie potrafi go uzdrowić a zaniedbań w tworzeniu przesłanek rozwojowych nie nadrobi się krzykiem, obelgami i wydzieraniem sobie nawzajem i społeczeństwu rzekomych zdobyczy i przywilejów.”

I dalej – „Pisząc tę książkę przyjąłem wprawdzie wartości niższe, niż było to jeszcze podawane przed rokiem przez resortowych piewców sukcesu.”

Wypowiedziane gorzkie słowa Kopeckiego wyraźnie wskazują, że jakakolwiek wiarygodna prognoza energetyczna była wówczas nierealna. Należy podziwiać autora, że mimo niemerytorycznych trudności, podjął zadanie budowy drogi stwarzającej szanse na wiarygodne prognozowanie w przyszłości.

Według prognozy Kopecki – 1976 (tab. 1-3), okres połowicznego wyczerpywania surowców energetycznych wyniesie w Polsce dla:

•    węgla – około 2600 roku, •    ropy naftowej – około 2013 roku, •    gazu ziemnego –około 2002 roku.

Wartości te są niezgodne z rzeczywistością. 

 

TAB. 2 Światowe zapotrzebowanie i zużycie nośników energii pierwotnej. Prognoza 2000 [1] i dane rzeczywiste [4] (106 tpu/ rok)

TAB. 3 Zapotrzebowanie i zużycie krajowej energii pierwotnej i jej nośników. Prognoza [1] i zużycie rzeczywiste [3] (106 tpu/rok)

Prognozy 1978-1987

Wyniki prognoz podano na podstawie referatu R. Neya przedstawionego na konferencji „Zaopatrzenie w paliwa i energię podstawowym warunkiem funkcjonowania gospodarki narodowej” [4].

Jak stwierdza autor [4, s.18]:

„W ubiegłych latach opracowano szereg prognoz zużycia energii pierwotnej do 2000 roku (patrz tab. 4). Prognozy opracowane w latach siedemdziesiątych obliczały zapotrzebowanie na energię pierwotną w 2000 roku nawet na 400-430 mln tpu/rok. Prognozy opracowane w latach 80., z wyjątkiem ekspertyzy K. Kopeckiego (1982)… przedstawiały już poglądy bardziej realne (w stosunku do potrzeb i możliwości ich pokrycia).”

Jak wynika z danych w tab. 4, „bardziej realne” zapotrzebowanie na energię pierwotną szacowano na poziomie 220 do 320 tpu/rok. Za zbyt wysokie zużycie energii pierwotnej obarczono nieusprawiedliwioną energochłonność przemysłu. W ekspertyzach nie potrafiono jednak przeprowadzić oceny możliwości przyszłościowych zmian tej wielkości. Stąd nierealne wyniki prognoz. Ich błędy były do przewidzenia, lecz ówczesne tendencje polityczne (oparcie energetyki na węglu bez racjonalizacji tego przemysłu) stanowiły myślowe ograniczenie i tabu dla autorów tych opracowań. Uniemożliwiały opracowanie rzetelnej prognozy. Tendencje te ujawniają się w dalszych opracowaniach (patrz tab. 5 do 10). 

Podane w dalszym ciągu prognozy na lata 2000 do 2030 (tab. 5 do 10) nie wymagają dodatkowych wyjaśnień, gdyż również do tych danych odnoszą się opinie dotyczące prognoz w tab. 4. Zwracają uwagę, malejące w czasie różnice między prognozami a wartościami rzeczywistymi (do 2010 roku). Wynika to przede wszystkim z faktu, że kolejni autorzy w znaczący sposób rozszerzali zbiór zmiennych wpływających na oszacowanie wartości wynikowej, a przede wszystkim dostępność do prawdziwych danych GUS-u i różnych instytucji międzynarodowych. Niepokój mogą jednak wzbudzać różnice w prognozach MGiP dotyczące zużycia energii pierwotnej w latach 2020, 2025 i 2030. Wyniki te wymagają kolejnych uściśleń.

TAB. 4 Niektóre prognozy zapotrzebowania w energię pierwotną [5] i zużycie rzeczywiste [4]

 

Prognoza PAN 1991

TAB. 5 Prognoza zapotrzebowania [6] i zużycie rzeczywiste [4] energii pierwotnej 106 tpu/rok)

Prognoza PAN 1994

TAB. 6 Prognoza zapotrzebowania [8] i zużycie rzeczywiste [4] energii pierwotnej 106 tpu/rok)

Prognozę zapotrzebowania na energię pierwotną przedstawiono w tab. nr 6 dla wariantu rozwojowego [19].

 

Prognoza PAN 1997

TAB. 7 Prognoza zapotrzebowania [7] i zużycie rzeczywiste [4] energii pierwotnej 106 tpu/rok)

 

Prognoza Ministerstwa Gospodarki 1999

TAB. 8 Prognoza zapotrzebowania [9] i zużycie rzeczywiste [4] energii pierwotnej (106 tpu/rok) (wariant postępu)

 

Prognoza Zespołu do Spraw Polityki Energetycznej MGiP 2004

Wybrane wyniki ekspertyzy przedstawiono w tab. 9.

TAB. 9 Prognoza zapotrzebowania [10] i zużycie rzeczywiste [4] energii pierwotnej (106 tpu/rok) (wariant efektywności)

 

Prognoza zapotrzebowania na paliwa i energię do roku 2030 wg MG (2009 r.)

Opracowana przez Ministerstwo Gospodarki z 2009 roku prognoza zapotrzebowania na energię pierwotną i energię elektryczną przewiduje:

TAB. 10 Prognoza zapotrzebowania [9] i zużycie [4] energii pierwotnej (106 tpu/rok)

 

Prognoza Departamentu Analiz Strategicznych Prezesa Rady Ministrów (wersja robocza)

Analiza prognozy „Optymalny Miks Energetyczny dla Polski do roku 2060 – Model DAS, 9 sierpnia 2013” budzi istotną wątpliwość w swoim podstawowym założeniu – omawiana prognoza na 46 lat w przyszłość (do 2060 roku) nie ma żadnego uzasadnienia merytorycznego. Tak długi przedział czasu czyni ekstrapolację zupełnie dowolną i nie jest do przyjęcia. Do takich wniosków upoważniają przyjęte przez autorów dane podstawowe przedstawione na rys. 1 oraz 2.

Przyjęta ekstrapolacja danych dla czasu 2012-2060 ma charakter zupełnej dowolności (prognozy zużycia energii elektrycznej dla roku 2096 (sic!)). Zasadnicze wątpliwości budzą założone ścieżki wzrostu PKB oraz paliw (tab. 11). Komentarz do powyższych danych jest oczywisty. Należy wyrazić zdziwienie, że grupa ekspertów z Departamentu Analiz Strategicznych przyjęła nieakceptowaną i błędną strategię prognozowania.

* * *

W obu częściach artykułu przedstawiono wybrane wyniki prognozowania zapotrzebowania energii pierwotnej świata i Polski. Omówiono prognozy na lata do 2030, 2035 oraz 2040. Zwracają uwagę znaczące rozbieżności zarówno miedzy poszczególnymi prognozami, jak również z danymi rzeczywistymi będące wynikiem błędów przyjętych założeń oraz sposobów ekstrapolacji.

W przypadku Polski rozbieżności wyników prognozowania z danymi rzeczywistymi uniemożliwiają ich praktyczne wykorzystanie. Prognozy światowe opierają się na założeniu ciągłości zmian (podejście pasywne). W sytuacji Polski takie rozwiązania nie znajdują uzasadnienia. Polska stoi przed dylematem istotnych zmian, co wynika z konieczności zwiększenia bezpieczeństwa energetycznego. Prognoza kontynuacji nie jest dla Polski możliwa do przyjęcia. Alternatywą dla naszego kraju jest znacząca zmiana miksu energetycznego, czyli sformułowanie nowego paradygmatu. Przykładem mogą być kraje skandynawskie (Finlandia, Szwecja, Norwegia i Dania) [13] i [14], które tworzą niezależny obszar energetyczny oparty na zasadzie maksymalnego bezpieczeństwa energetycznego. Podobne zamierzenia planowane są w krajach rejonu bałtyckiego – Estonii, Litwy i Łotwy [12] (zainteresowanych odsyłamy do najnowszych propozycji prognoz rządowych prezentowanych na ostatniej konferencji ECOS 2014 w Turku – Finlandia [18].

Należy zdać sobie sprawę z faktu, iż Polska została otoczona rosyjskimi systemami przesyłowymi gazu – Nord Stream i South Stream. Są to rozwiązania wysoce nieprzyjazne dla Polski, szczególnie wobec rezygnacji krajów Unii Europejskiej z budowy rurociągu Nabucco. Obecnie uwidoczniają się zalety proponowanej wcześniej i zarzuconej koncepcji dołączenia Polski do źródeł gazowych Norwegii. Rezygnacja z tego rozwiązania stanowi porażkę polskiej polityki energetycznej. W tworzeniu polskich scenariuszy rozwoju systemu energetycznego zwracają uwagę dwie niepokojące cechy – opracowywane przez różne instytucje prezentowane w kilkuletnich odstępach czasu scenariusze nie zawierają żadnych nowych idei, są powielaniem starych rozwiązań, których cechę szczególną stanowią nic nie znaczące trywialne stwierdzenia o konieczności zwiększenia efektywności energetycznej, wprowadzenia rygorystycznych form zmniejszania zużycia energii pierwotnej i finalnej, intensyfikacji wykorzystania odnawialnych źródeł energii oraz zmniejszeniu emisji gazów cieplarnianych. Dochodzą do tego skandaliczne zaniechania w rozwoju energetyki jądrowej przypuszczalnie w oczekiwaniu na iluzoryczne odkrycia bogatych złóż gazu łupkowego oraz kilkunastoletnie zaniedbania kolejnych rządów w deformowaniu polskiego górnictwa

Należy wyraźnie podkreślić, że zawarte ostatnio porozumienia rządu z górnikami nie rozwiązują problemów, ale przesuwają negatywne skutki na bliżej nieokreśloną przyszłość. Nieprzemyślane są również działania rządu w zakresie polityki klimatycznej i grożących Polsce opłat za nadmiarową emisję CO2. Wydaję się, że zanegowanie hipotezy antropogenicznego ocieplenia klimatu (głównie przez emisję CO2) przyjętej jako udowodnionej naukowo, stanowić powinno jeden z głównych celów polskiej polityki klimatyczno – energetycznej. Przypomnieć należy, że emisja CO2 krajów Unii Europejskiej stanowi zaledwie 11% emisji światowej a proponowane restrykcje finansowe przekroczenia limitów emisji, prowadzą do kolejnych kryzysów ekonomicznych. Elastyczność rozwoju systemu energetycznego wymaga tworzenia krótkoterminowych prognoz, 5-7-letnich co wynika z obserwowanej dynamiki rozwoju tej strefy działalności. Tworzenie scenariuszy długoterminowych np. do roku 2060 (jak to wcześniej pokazano) staje się naukowym science fiction.

TAB. 11 Założone ścieżki wzrostu PKB oraz cen paliw [9]

Globalny charakter rozwoju świata wymaga ponadto szerokiej współpracy międzynarodowej. Wszelkie rozwiązania lokalne prowadzą do ograniczenia suwerenności. Opisy nowoczesnych metod opracowywania prognoz znaleźć można w obszernej literaturze, przykładowo w pracach [16], [17] i [18]. Przedstawione w artykule prognozy o znaczącej niezgodności z danymi rzeczywistymi nie oznaczają, że opracowania te oparte zostały na błędnej metodyce czy też niewłaściwych założeniach i wartościach danych wyjściowych. Niezgodności wynikają z ówczesnej sytuacji ekonomicznej Polski oraz poziomu technologicznego. Energia nie była traktowana jako wartość o istotnym znaczeniu dla procesów rozwoju cywilizacyjnego.  

Autorzy wyrażają podziękowania za udzieloną pomoc finansową otrzymaną  z Narodowego Centrum Badań i Rozwoju (projekt HTRPL, kontrakt numer SP/J/1/166183/12) oraz częściowo w ramach grantu AGH numer 11.11.210.198.

LITERATURA

 Kopecki K.: Człowiek w świecie energii. Książka i Wiedza, Warszawa, 1976.
Kopecki K.: Jutro energetyczne Polski, Wiedza Powszechna, Warszawa, 1981.
World Energy Council. Energetyka Świata i Polski do 2030 roku. Polski Komitet Światowej Rady Energetycznej, 2004 oraz 2007.
Ney R.: Polityka energetyczna kraju w zakresie możliwości zaspokajania zapotrzebowania na paliwa i energię. Materiały konferencyjne, SITG, Katowice, 1988.
Praca zbiorowa: Ekspertyza – Doskonalenie energetyki cieplnej dla obniżenia energochłonności gospodarki i ochrony środowiska. PAN, Wydział IV Nauk Technicznych, Komitet Termodynamiki i Spalania, Warszawa, 1991.
Ekspertyza PAN: Ekologiczne aspekty przetrwania energii. Warszawa, 1997.
Ekspertyza PAN: Kierunki rozwoju energetyki kompleksowej w Polsce do 2010 roku. Warszawa, 1994.
Polityka Energetyczna Polski do 2020 roku. Ministerstwo Gospodarki, 1999.
Polityka Energetyczna Polski do 2025 roku – założenia. Zespół do Spraw Polityki Energetycznej, MGiP, Katowice, 2004.
Polityka Energetyczna Polski do 2030 roku. Ministerstwo Gospodarki, listopad, 2008.
Optymalny miks energetyczny dla Polski do roku 2060 – Model DAS. Depart. Analiz Strategicznych, Kancelaria Prezesa Rady Ministrów, Warszawa, sierpień 2013.
Graabek I. at all.: Scenarios for a Nordic Power System without Greenhouse Gas Emissions. Proc. ECOS 2014 – The 27th Int. Conf. on Efficiency, Cost, Optimization, Simulation and Environmental Impact of Energy Systems, Turku, Finland, June 15-19, 2014.       
Zakeri B. at all.: Integration of Wind Power into Energy Systems with High Share of Nuclear Capacity – The Case of Finland 2020-2030, ibid.
Barisa A. at all.: Modeling the Baltic Power System till 2050, ibid.
Craig P.P. at all.: What Can History Teach US? A Retrospective Examination of Long – Term Energy Forecasts for the United States. Ann. Rev. Energy Environ, 2002, s. 83-118.
Wang Yan, Ryan S.M.: Effect of uncertain fuel costs on fossil fuel and electric energy flows in the US. Energy Syst., 1, 2010, s. 209-243.
Armstrong J.S.(Red): Principles of Forecasting - A Handbook for Researchers and Practitioners. Kluwer Academic Publishers, Springer, 2001.
ECOS 2014 – The 27th Int. Conf. on Efficiency, Cost, Optimization, Simulation and Environmental Impact of Energy Systems, Turku, Finland, June 15-19, 2014.
Projekt Polityki energetycznej Polski do 2050 roku, Warszawa, sierpień 2014, wersja 0.1, https://www.wko.at/Content.Node/service/aussenwirtschaft/pl/Polish_Energy_Policy_%28PEP%29_2050.pdf - (20.01.2015 r.)

fot. photogenica