Aneta Więcka                               Wojciech Racięcki

  Dział Rozwoju Innowacyjnych Metod Zarządzania Programami
                     Narodowe Centrum Badań i Rozwoju

Od wielu miesięcy obserwujemy systematyczny wzrost cen energii elektrycznej i ciepła. Przekłada się to na rosnące koszty życia, ceny wszystkich produktów i usług. Do tej pory nie zaobserwowaliśmy tak dużej zmiany cen energii. Ceny ciepła szybują głównie z powodu wzrastających cen węgla, gazu i drewna. Obecnie węgiel jest niemal 5-krotnie droższy niż na początku 2022 roku, podobnie wzrosły ceny gazu ziemnego i drewna. Szacuje się, że związane z tym podwyżki cen ciepła będą wahać się od kilkudziesięciu do kilkuset procent. Niestety, obecne trendy cenowe mają charakter długoterminowy. Dodatkowo ciepłownie o mocy powyżej 20 MW, spalając paliwa kopalne, zobowiązane są do wnoszenia opłat za emisję CO2 w ramach systemu ETS. Ceny uprawnień do emisji CO2 stale rosną, dochodząc nawet do 100 euro/tonę. Wszystkie te czynniki oznaczają konieczność transformacji całego sektora ciepłowniczego do nowych technologii, bez użycia paliw kopalnych.

Przyspieszenie zielonej transformacji

Przygotowany wiosną przez Komisję Europejską br. plan REPowerEU oznacza bardzo duże przyspieszenie zielonej transformacji energetycznej poprzez rozwój PV, pomp ciepła, zielonego wodoru czy też biometanu. Zwiększanie wykorzystania energii z OZE we wszystkich branżach, w tym w ciepłownictwie, nie tylko sprzyjać będzie naszej niezależności, ale wpłynie też na obniżenie cen.
Poza problemem cenowym ciepłownie mają olbrzymi problem z dostępnością węgla. Natomiast zakup z zagranicy obarczony jest ryzykiem uzależnienia od zewnętrznych dostawców, w tym z kierunków wschodnich. Podsumowując – wszystkie wysiłki branży ciepłowniczej koncentrują się na przetrwaniu najbliższego sezonu grzewczego. A co z przyszłością?
Polska posiada jeden z największych systemów ciepłowniczych w Europie. W naszym kraju jest ponad 16 milionów odbiorców podłączonych do sieci ciepłowniczych, podczas gdy w Niemczech – 10 milionów, we Francji – 5 milionów. Z ciepłowni miejskich w Polsce korzysta aż 42% mieszkańców. Równocześnie systemy ciepłownicze są niezwykle zapóźnione technologiczne. W 2020 roku około 70% z nich spalało węgiel, a pozostałe gaz ziemny, olej opałowy, drewno, odpady komunalne i inne. Ciepłowni wykorzystujących bezemisyjne, odnawialne źródła energii nie ma niemalże wcale. Skala systemów oraz ich zapóźnienie technologiczne jest ogromnym problemem Polski.

Dekarbonizacja w przedsięwzięciach NCBR

Widząc konieczność zmian, Narodowe Centrum Badań i Rozwoju (NCBR) w 2020 roku przygotowało dwa bliźniacze przedsięwzięcia, których zamysłem jest dekarbonizacja polskiego ciepłownictwa. Pierwsze z nich to „Ciepłownia Przyszłości, czyli system ciepłowniczy z OZE”. Celem projektu jest przekształcenie istniejącego systemu pracującego „na węglu” w zeroemisyjny system ciepłowniczy. Najważniejsze założenie to wykorzystanie nawet w 100 proc. odnawialnych źródeł energii, takich jak wiatr, słońce czy biogaz, przy wykorzystaniu sezonowych magazynów ciepła – według zasady: „produkujemy energię ze słońca w lecie i magazynujemy do wykorzystania zimą”.
Drugie przedsięwzięcie NCBR nosi nazwę „Elektrociepłownia w lokalnym systemie energetycznym”. Jest to rozszerzenie pierwszego projektu o dodatkową produkcję energii elektrycznej, tak aby stabilizować lokalny system energetyczny, a przy okazji produkować ciepło tak samo jak w pierwszym projekcie – bez użycia paliw kopalnych. Rozwiązanie to będzie miało lepszy efekt ekonomiczny z uwagi na sprzedaż nie tylko ciepła, ale i energii elektrycznej.
W obu przedsięwzięciach NCBR, finansowanych ze środków Funduszy Europejskich w ramach Programu Inteligentny Rozwój, opracowanych zostało 16 różnych koncepcji realizacji postawionego wyzwania. Dwie wybrane koncepcje, tzn. system w Lidzbarku Warmińskim (ciepłownia) oraz system w Sokołowie Podlaskim (elektrociepłownia), są już budowane i zostaną oddane do użytku na koniec 2023 roku.