Rosja zajęła instalacje produkujące ponad 18 GW, w tym największą w Europie elektrownię jądrową (Zaporoską), elektrownie cieplne m.in. w Wuhłehirśku i Szczastia oraz około 45-50% elektrowni słonecznych i 75% wiatrowych. Całkowicie zniszczyła elektrownie wodne w Kachowce i Zaporożu, elektrownie cieplne w Trypolu i Slobożanśke, a elektrownie cieplne (m.in. Ładyżyn, Bursztyn, Dobrotwór, Kurachowe, Krzywy Róg i Dniepr) uszkodziła krytycznie (w ponad 80%, patrz Mapa 1). Uszkodziła też około połowę podstacji przesyłowych wysokiego napięcia. Zniszczyła niemal wszystkie rafinerie i znaczną część dedykowanej infrastruktury magazynowej.

Celem ostatnich ataków Rosji były także przepompownie podziemnych magazynów gazu ziemnego, z którego korzystają klienci z UE. Chociaż pompy można łatwo wymienić, naprawa, odbudowa i wymiana w elektrowniach cieplnych i wodnych będzie znacznie trudniejsza i droższa, a uderzenia uwydatniają obawy o bezpieczeństwo dostaw w miarę zbliżania się zimy. Według Ambasadora UE w Kijowie, od marca br. Rosja zniszczyła w Ukrainie instalacje produkujące 9,2 GW energii, co stanowi około połowę zimowego szczytowego zużycia energii elektrycznej. Według oceny Banku Światowego, rządu Ukrainy, UE i ONZ z grudnia 2023 r. (RDNA3 – poprzednim Monitorze) zniszczenia w energetyce sięgały 7,5 mld USD (bez ciepłownictwa, gdzie oceniono je na prawie 2,1 mld USD). Dla porównania, na 24 lutego 2023 r. (w ramach RDNA2) szacowano je na odpowiednio 6,5 mld USD i około 1,2 mld USD. Część z ocenianych szkód i potrzeb znajduje się obecnie na terenach kontrolowanych przez siły rosyjskie.

W wytwarzaniu energii elektrycznej straty oszacowano na około 4,9 mld USD (3,9 w RDNA2), w przesyle na 2,15 mld USD (około 1,9 w RDNA2), a w dystrybucji na około 430 mln USD (404 mln USD w RDNA2) – nie licząc obszarów okupowanych. W gazownictwie – na 1,3 mld USD (1,2 mld USD w RDNA2), a w sektorze naftowym – w tym w rafineriach, składach paliw i stacjach benzynowych – na około 1,7 mld USD (tyle samo, co w RDNA2). Potrzeby odbudowy szacuje się na 47,1 mld USD w ciągu 10 lat (40,4 mld USD w elektroenergetyce). Największe potrzeby są w obwodach zaporoskim, charkowskim i donieckim. Część z tych potrzeb już zaspokojono (1,73 mld USD w wydatkach i 3,19 mld USD deklarowanego wsparcia), np. na naprawę, wymianę i budowę urządzeń przesyłowych itp.

 

Krajowy Plan Ukrainy na rzecz Energii i Klimatu. Zalecenia Wspólnoty Energetycznej

Rada Europejska zdecydowała 14 grudnia 2023 r. o rozpoczęciu negocjacji akcesyjnych z Ukrainą. W nadchodzących miesiącach i latach Ukrainę czeka wdrażanie unijnych przepisów, w tym dotyczących sektora energetycznego. Krajowy Plan Ukrainy na rzecz Energii i Klimatu (KPEiK) na lata 2025-2030 jest głównym dokumentem opisującym jej strategię w tych obszarach. Ma służyć „zielonej” odbudowie i ożywieniu gospodarczemu. Rząd przekazał 2 maja 2024 r. projekt dokumentu do Sekretariatu Wspólnoty Energetycznej, który 5 czerwca br. wydał swoje zalecenia. Rząd ogłosił sfinalizowanie prac nad dokumentem podczas Ukraine Recovery Conference, a następnie opublikował go tuż przed rozpoczęciem negocjacji akcesyjnych do UE (25 czerwca br.).

Najważniejsze cele KPEiK to:

• ograniczenie do 2030 r. emisji gazów cieplarnianych o 65% w stosunku do poziomu z 1990 r.,
• osiągnięcie do 2030 roku 27% udziału OZE w całkowitym końcowym zużyciu energii,
• pogłębienie dywersyfikacji źródeł energii i szlaków dostaw, tak by nie więcej niż 30% pochodziło od jednego dostawcy,
• zużycie energii pierwotnej nie większe niż 72,2 mln ton ekwiwalentu ropy naftowej (toe), a zużycie energii końcowej – nie większe niż 42,2 mln toe do 2030 r.

Wdrożenie KPEiK pozwoli m.in. na zmianę aktualnej struktury produkcji energii elektrycznej w Ukrainie według źródeł. Finansowanie projektów z obszaru energetyki ma wspomóc także Instrument na rzecz Ukrainy (Ukraine Facility) – program pomocy finansowej dla niej na lata 2024–27, o wartości 50 mld EUR. W ramach Ukraine Facility na pilne naprawy systemu energetycznego uruchomiono dotychczas 200 mln EUR. Zaplanowano też inwestycje w OZE (fotowoltaika). Podczas konferencji w Berlinie Sekretariat Wspólnoty Energetycznej i Międzynarodowa Agencja Energii Odnawialnej (IRENA) podpisały list intencyjny dotyczący współpracy na rzecz wspierania inicjatyw w zakresie zrównoważonej energii w Ukrainie. Zgodnie z nim IRENA przedłoży propozycje projektów do rozpatrzenia przez podmioty finansujące, np. wielostronne instytucje finansowe, rozwojowe oraz banki komercyjne, w ramach zarządzanego przez Sekretariat Funduszu Wsparcia Energetycznego Ukrainy.

 

W nadchodzącym sezonie grzewczym w Ukrainie możliwe jest wystąpienie największych przerw w dostawach prądu od początku rosyjskiej inwazji

Przy Ministerstwie Energii Ukrainy 13 czerwca br. powołano grupę ds. koordynacji międzynarodowej pomocy dla odbudowy systemu energetycznego oraz przygotowania do zimy. W pracach grupy biorą udział eksperci ukraińscy i zagraniczni. Szef resortu, Minister H. Haluschenko, poinformował, że w sezonie grzewczym 2024/25 możliwe będą największe od wybuchu pełnoskalowej inwazji Rosji blackouty. Od miesięcy skupia się ona na niszczeniu mocy wytwórczych energii elektrycznej w Ukrainie. Szef Nadzoru Energetycznego Ukrainy R. Slobodyan poinformował, że w efekcie codziennie identyfikuje się deficyt mocy wytwórczych, ale póki co nie ma mowy o pełnym blackoucie. Wskazuje jednak, że nie da się ocenić ryzyka wystąpienia odłączeń prądu w okresie jesienno-zimowym, a sytuacja będzie zależeć od dwóch czynników:

• liczby obiektów zniszczonych w wyniku ataków
• liczby obiektów przywróconych do funkcjonowania po atakach.

Slobodyan zaznacza, że niezmiernie istotne jest wzmocnienie ochrony przeciwlotniczej obiektów energetycznych.

Środki z podwyższonej taryfy za energię elektryczną (opłata za kWh wzrosła od 1.06 br. z 2,64 UAH do 4,32 UAH, tj. o ponad 63%) mają być w pierwszej kolejności przeznaczane na odbudowę zniszczonych mocy wytwórczych podmiotów państwowych. Rząd uważa, że rynkowa wartość 1 kWh wynosi ponad 7,5 UAH, a taryfy są zaniżone w celu wsparcia ludności i gospodarki kraju. Z początkiem czerwca br. podjął decyzję o wyłączeniu z poboru wojskowego do 100% personelu firm energetycznych i wydobywczych. Rząd prowadzi też rozmowy w sprawie pozyskania pomocy dla systemu energetycznego z przedstawicielami m.in. USA, UE, Polski, Niemiec, Szwecji i Norwegii. Dotyczą one głównie budowy w Ukrainie systemu generacji rozproszonej, bardziej odpornej na ataki rosyjskie oraz zabezpieczenia bieżącej odbudowy utraconych mocy.

Rządowy Fundusz Energetyki służy do kumulowania i przejrzystego wydatkowania środków donorów zewnętrznych. Zgodnie z komunikatem rządowym z 25 czerwca br. suma wpłaconych i zadeklarowanych środków Funduszu wynosiła ponad 545 mln EUR. W najbliższym czasie Fundusz ma zostać zasilony przez UNDP kwotą 12,7 mln EUR. Dodatkowe środki (300 mln EUR) na cele energetyczne planuje przekazać też EBOR. Miałyby służyć odbudowie i inwestycjom w generację rozproszoną Ukrenerho, Ukrhydroenerho i Ukrnafty. Brak jednak konkretnych informacji o projektach oraz możliwościach absorpcji środków pożyczkowych w obecnych warunkach przez ww. państwowe przedsiębiorstwa.

Rząd zbiera informacje o potrzebach najuboższych grup ludności w celu zabezpieczenia odpowiednich ilości dostaw paliw stałych na sezon grzewczy. Dotyczy to obwodów charkowskiego, chersońskiego, sumskiego, dniepropietrowskiego, zaporoskiego, mikołajowskiego, czernichowskiego i ługańskiego. Forma wsparcia ma mieć charakter mieszany: materiałowy (np. drewno) lub w postaci środków na samodzielny zakup opału. Krytyczne znaczenie dla przetrwania sezonu zimowego ma zwiększenie możliwości importu energii elektrycznej na Ukrainę. Prowadzone są rozmowy w sprawie rozbudowy transgranicznej infrastruktury przesyłowej, która pozwoli na wzrost jej przepustowości z 1,7 GW do 2,2 GW. Energetyczne zabezpieczenie kraju było jednym z głównych wątków rozmowy Premiera Tuska i Prezydenta Zełenskiego w Warszawie 8 lipca br.

Plany budowy nowych mocy wytwórczych: Koleje Ukraińskie, DTEK

Koleje Ukraińskie (UZ) tworzą spółkę zależną o nazwie UZ Enerho. Zgodnie z komunikatem UZ z 28 czerwca br., nowo utworzony podmiot ma zbudować w różnych regionach kraju elektrownie gazowe o mocy do 250 MW. Na początku mają powstawać w miastach-stolicach obwodów i być przyłączane przede wszystkim do obiektów UZ, użyteczności publicznej oraz infrastruktury krytycznej. Prowadzone są rozmowy z międzynarodowymi instytucjami w celu uzyskania ich finansowania i rozpoznanie możliwości wśród dostawców zagranicznych. UZ odczuwa znaczny deficyt energii elektrycznej, a wprowadzone ograniczenia zużycia odpowiadają 75% potrzeb kolei. Prognozy na okres jesienno-zimowy są złe: możliwe są zakłócenia transportu kolejowego w Ukrainie. Ograniczenia wpłyną też negatywnie na dystrybucję energii elektrycznej do odbiorców końcowych, ponieważ UZ, z ponad 100 tys. przyłączeń, należy do 5. największych dystrybutorów energii elektrycznej w kraju.

Holding energetyczny DTEK, z grupy R. Achmetowa, planuje w 2025 r. rozpoczęcie budowy Połtawskiej elektrowni wiatrowej o mocy 650 MW. 21 czerwca otrzymał warunki techniczne dotyczące przyszłego przyłączenia mocy. Aktualnie prowadzi negocjacje z właścicielami terenów, na których ma zostać zbudowana elektrownia. DTEK ocenia koszt jej budowy na około 976 mln USD. Firma poszukuje finansowania kredytowego w wysokości 638 mln USD. Ma jednocześnie plany budowy kolejnych elektrowni wiatrowych w obwodzie winnickim. W ramach projektu miałaby powstać nowa elektrownia o mocy 500 MW. Wartość projektu miałaby wynieść 656 mln USD, a zapotrzebowanie na finansowanie kredytowe natomiast około 457 mln USD.

Podczas Ukraine Recovery Conference w Berlinie Prezydent Zełenski ogłosił plany budowy do 1 GW generacji gazowej w br. i kolejne 4 GW w ciągu kolejnych kilku lat. Ukraińskie środowiska eksperckie uważają je za nierealne. Podkreślają, że dotychczas żaden kraj nie zrealizował projektów o tej skali w tak krótkim czasie. Za możliwe uznają natomiast rozpoczęcie prac projektowych w celu realizacji przyszłych inwestycji.

W stanowiskach eksperckich wyraźne są trzy postulaty:

• maksymalne szybkie rozbudowanie elektrowni gazowych,
• maksymalnie szybkie przywracanie utraconych mocy drogą napraw,
• zapewnienie odpowiedniej ochrony przeciwlotniczej obiektów, bez której dwa poprzednie działania będą daremne.

W Ukrainie za około 50% zapotrzebowania na energię elektryczną odpowiadają elektrownie jądrowe. Jednak w warunkach zimowych niszczone elektrownie innego typu nie będą w stanie pokryć jej deficytu. Potrzeby Ukrainy będą stopniowo zabezpieczane przez partnerów zewnętrznych, co ma jednak swoje ograniczenia, o których piszemy w części poświęconej sytuacji makroekonomicznej. Potrzeby energetyki będą powodowały konieczność „kreatywnego” podejścia do budżetu państwa. Mogą też wzmocnić presję na poszukiwanie nowych źródeł dochodów budżetowych.

***

Artykuł jest częścią "Monitoru spraw ukraińskich nr 3/2024" przygotowanego przez analityków i ekspertów Banku Gospodarstwa Krajowego.