Charakterystyka branży węgla brunatnego

Górnictwo węgla brunatnego posiada ponad 70 lat doświadczeń zdobytych głównie podczas eksploatacji odkrywkowej. W początkowym okresie niewielkie ilości węgla brunatnego wydobywano również metodą podziemną w kilku kopalniach. Ostatnia kopalnia podziemna, tj. KWB Sieniawa, została zamknięta pod koniec lat 90. ubiegłego stulecia. Wspomniane doświadczenia obejmują różnorodne obszary związane z wydobyciem i przeróbką węgla brunatnego, w tym metod wydobycia, projektowania kopalń, sposoby odwadniania złoża, zdejmowanie nadkładu i eksploatację węgla, zasady doboru umaszynowienia i transportu, gospodarki remontowej, przeróbki – brykietowania węgla, jak i też ochrony środowiska. Doświadczenie zdobyto w różnych warunkach geologicznych i górniczych oraz technologicznych w poszczególnych kopalniach i elektrowniach. Dotyczą one zarówno kopalń jednoodrywkowych, jak i wieloodkrywkowych. Tę wiedzę uzyskały zarówno załogi poszczególnych kopalń czy elektrowni, jak też projektanci i naukowcy w biurach projektowych i na uczelniach w Polsce i na świecie. Wielki bagaż doświadczeń uzyskali też projektanci i budowniczy oraz użytkownicy różnych maszyn i urządzeń górniczych i energetycznych. Zdobyta wiedza jest wielką wartością, która winna zostać wykorzystana na rzecz nowych inwestycji na węglu brunatnym [9].

Obecnie branża węgla brunatnego w Polsce składa się z pięciu odkrywkowych kopalń węgla brunatnego i pięciu elektrowni opalanych tym paliwem. Kopalnie węgla brunatnego w 2015 roku wydobyły około 63,0 mln ton węgla brunatnego, a od początku swojej działalności ponad 2,80 mld ton węgla. Najbardziej charakterystyczne wskaźniki dotyczące branży węgla brunatnego zestawiono w tabeli 1.

Z danych (tab. 1) wynika, że liderem w wydobyciu węgla brunatnego jest kopalnia Bełchatów, a następne pozycje zajmują kopalnie Turów, Konin i Adamów.

Zatrudnienie w samej branży węgla brunatnego na koniec 2015 roku przestawia się następująco:

• Rejon Kopalnia Adamów, Konin i Zespół Elektrowni Adamów, Konin i Pątnów razem z działającymi spółkami – około 6,5 tys. pracowników,

• Rejon Kopalnia Turów i Elektrownia Turów razem z działającymi spółkami – około 6 tys. pracowników,

• Rejon Kopalnia Bełchatów i Elektrownia Bełchatów razem z działającymi spółkami – około 11 tys. pracowników.

Łączne zatrudnienie w branży węgla brunatnego wynosi około 23,5 tys. pracowników.

Stan ten nie zawiera pracowników zatrudnionych w szeregu firmach i usługach pracujących w tych rejonach na rzecz branży węgla brunatnego, ale działających poza jej strukturami.

Do całkowitego stanu pracowników działających dla branży węgla brunatnego należałoby doliczyć dziesiątki fi rm, a w tym placówki naukowe, badawcze, projektowe oraz firm zaplecza geologicznego, górniczego i technicznego z terenu całego kraju.

Działalność górnicza w największym stopniu ma wpływ na przekształcenia powierzchni ziemi, szczególnie spowodowane eksploatacją odkrywkową. To oddziaływanie jest częstym argumentem na „nie” dla działalności górniczej. I o ile proces rekultywacji i rewitalizacji  gruntów przekształconych działalnością górniczą jest długotrwały i trudny to przynosi zaskakująco korzystne efekty. Od kilkunastu lat, górnictwo oddaje tereny zrekultywowane, których wartość pierwotna była dużo niższa z punktu widzenia wartości biologicznej, jak i ekonomicznej. Oddawane grunty uzyskują nową tożsamość, są zaplanowane pod potrzeby i oczekiwania społeczne. Rekultywacja terenów pogórniczych jest tym etapem działalności górniczej, która z jednej strony rekompensuje niekorzystne zmiany powodowane działalnością górniczą, a z drugiej w wielu przypadkach jest początkiem nowego, często bardziej atrakcyjnego sposobu zagospodarowania terenu. Stwarza jednocześnie duże możliwości w zakresie uczynienia terenu pogórniczego, a tym samym regionu, atrakcyjnym, poprzez wykreowanie funkcji o zasięgu ponadregionalnym właśnie na bazie przekształceń powstałych w wyniku działalności wydobywczej. Polskie kopalnie wykonują prace rekultywacyjne z zachowaniem wysokich standardów na poziomie europejskim i nie posiadają zaległości w tym zakresie. Krajowe kopalnie węgla brunatnego od początku działalności nabyły pod swoją działalność 37 108 ha, w tym okresie zbyły po zakończonej rekultywacji terenów i obszarów nieprzekształconych 18 053 ha i obecnie posiadają 19 055 ha nieruchomości. Liderem w zakresie rekultywacji jest PAK Kopalnia Konin, która zbyła ponad 6000 ha po rekultywacji, na dalszych miejscach jest PAK Kopalnia Adamów, PGE GiEK Kopalnia Bełchatów i PGE GiEK Turów.

Działalność górnicza w Polsce z uwagi na swój rozmiar i siłę oddziaływania na otoczenie zarówno środowiskowe, społeczne, jak i gospodarcze jest ważną gałęzią przemysłu kreującą rozwój gospodarczy państwa. Przedsiębiorcy górniczy są adresatem ponad 30 różnych podatków i danin publicznych stanowiących dochody budżetu państwa, jak również budżetów jednostek samorządów terytorialnych na terenach, których prowadzą swoją działalność. Corocznie z tytułu płatności publiczno-prawnych do sektora publicznego trafi a ponad 1,0 miliardów złotych środków fi nansowych z kopalń węgla brunatnego – tabela 2. Natomiast poziom wpływu tych środków fi nansowych na lokalne budżety gmin w rejonie Kopalni i Elektrowni Bełchatów przedstawiono w tabeli 3.

Z powyższej tabeli wynika, że przykładowo do gminy Kleszczów o stanie ludności ponad 5 tys. osób trafi a ponad 200 mln zł rocznie z tytułu danin od Kopalni i Elektrowni Bełchatów. Dochody te są dużo większe niż niejednego powiatu o liczbie ludności około 100 tys. mieszkańców [2, 7]. Węgiel brunatny jest najtańszym źródłem energii elektrycznej i ważnym czynnikiem stabilizującym jej ceny w polskim systemie elektroenergetycznym. Koszt wytworzenia energii elektrycznej z węgla kamiennego jest o ponad 30% wyższy niż z węgla brunatnego, a koszt energii elektrycznej sprzedanej z energii z wiatru lub biomasy jest droższy ponad dwa razy od energii z węgla brunatnego. Natomiast koszt energii słonecznej jest droższy ponad 5 razy od kosztów energii z węgla brunatnego. W tym miejscu należy powiedzieć prawdę – energetyka z wiatru, biomasy czy słoneczna jest w znacznym stopniu dotowana – tabela 4.