Okoliczni rolnicy porzucali swoje gospodarstwa (bo po co uprawiać coś co dostaje się bez pracy), a nawet część właścicieli niewolników, uwalniało ich przerzucając utrzymanie na garnuszek państwa. W 45 roku p.n.e Juliusz Cezar ze zdziwieniem zauważył, że około 1/3 mieszkańców Rzymu było już na wyżywieniu państwa (ok. 150 tys. ludzi), a  za końcowych czasów Oktawiana Augusta (pół wieku później) beneficjentów było już ok. 300 tys. Rocznie rozdawano ok. 100 000 ton zboża, co wymagało stworzenia wyrafinowanego systemu dostaw (m.in. specjalny port w Ostii) i oczywiście rozrośniętej biurokracji nadzorującej cały system. Dla całej gospodarki system był zabójczy, darmowe zboże wykańczało uprawy na samym półwyspie Apenińskim i stymulowało import (Egipt i północna Afryka). Kwestia regulacji dostaw towaru pierwszej potrzeby dla Rzymu stawał się jednym wielkim biurokratycznym ciężarem, zasysającym produkcję z całego imperium, a system rozdawnictwa oczywiście za niektórych cesarzy obejmował też i wino, oliwę a nawet mięso.

Koszty rosły stopniowo, pochłaniając wreszcie 15-30% całego dochodu państwa, co rozwiązywano prowadząc cały czas agresywne wojny łupieżcze i zasilając budżet z kontrybucji i nowego dopływu niewolników. Gdy to ustało, w naturalny sposób zwrócono się do psucia monety i inflacji. W III w n.e. system był już całkowicie niewydolny i zaczynał upadać pod własnym ciężarem. Problemy gospodarcze zaczęto rozwiązywać planistycznie – m.in. wprowadzając urzędową kontrole cen, która szczyt osiągnęła w 301 roku przy edykcie cesarza Dioklecjana. Równolegle z drastycznym podniesieniem podatków, wprowadzono urzędową kontrolę cen towarów (karanie śmiercią za sprzedawanie powyżej tych cen), jak i obowiązek dostaw towarów na rynek (karanie śmiercią z ukrywanie towarów w nadziei na podwyżkę cen). W połączeniu ze zwyczajowym psuciem monety spowodowało to drastyczny upadek gospodarki, a oczywiście edykt kontrolujący ceny upadł śmiercią naturalną wraz z abdykacją cesarza. Przykład starożytności pokazuje problem prób połączenia prawdziwego rynku i prawdziwej ekonomii z mocno regulowanym systemem subsydiowania i kontroli cen, szczególnie w zakresie towarów tzw. pierwszej potrzeby. Dzisiaj z chlebem nie ma takich problemów, ale z energia elektryczną (tzw. prądem) są już wielkie problemy.

Rozpoczęta pod koniec poprzedniego wieku wielka zmiana przejścia od w pełni regulacyjnego rynku  handlu energia elektryczną, wprowadzona  w nadziei na „magiczną rękę wolnego rynku” (przynajmniej w uzasadnieniach marketingowych), niestety po 20 latach rozbija się ona o rafy regulacji, biurokracji i twórczych sposobów subsydiowania. Bazowy pomysł był prosty i zachęcający. Zamiast w pełni urzędowych (regulacyjnych) cen energii dla końcowych użytkowników (gospodarstw domowych) i monopolu działającego na danym obszarze zakładu energetycznego (mającego pod kontrola sieć dystrybucyjną), wprowadzić liberalizację rynku. Poprzez oddzielenie dystrybucji od obrotu (samej sprzedaży energii) nasz rachunek za energię elektryczną ma dwa główne komponenty – dystrybucję i obrót (sama zużyta energia), gdzie w tej drugiej części istnieje wolna konkurencja. Możemy decydować się na zmianę sprzedawcy oferującego lepsze warunki i atrakcyjniejsze taryfy, a jest to możliwe, bo jest także konkurencja na rynku hurtowym  – wytwórcy starają się sprzedawać tańszą energię, którą potem można taniej odsprzedać do gospodarstw domowych na rynku detalicznym. Idealistyczny obrazek samoregulującego się systemu energetycznego nowej generacji, który szybko spowoduje mniejsze rachunki dla ludzi i optymalizację procesów na każdym poziomie, szybko zderzył się z brutalną rzeczywistością problemów technicznych jak i ekonomicznych.

Po pierwsze same oszczędności nie były tak duże jak oczekiwano – z uwagi na dwa komponenty dystrybucję i obrót (w uproszczeniu początkowo po połowie), wolny rynek i konkurencja działały tylko w połowie naszego rachunku (opłata za dystrybucję musiała pozostać nienaruszona dla dotychczasowego dostawcy).

Po drugie – wszystko działało i było w oczekiwanym „oszczędnościowym” i zniżkowym trendzie jeśli generalnie spadała cena energii na rynku hurtowym. Po to żeby sprzedać energię do domów, najpierw (spółki obrotowe) należało ją kupić na rynku hurtowym, jeśli cena spadała to można było oferować lepsze taryfy i podpisywać kontrakty z klientami indywidualnymi (to zawsze następuje później  i jest rozciągnięte w czasie). Wtedy oczywiście jest pole do konkurencji i w Polsce możliwość działania mniejszych firm – próbujących działać na niższych marżach i bez dodatkowych kosztów jak wielkie koncerny (przynajmniej tak idealistycznie miało być, w rzeczywistości duża część nowej konkurencji niekoniecznie była dobrej jakości, a próbowała różnego typu naciągania klientów). Filozoficzny problem całego rynku jest jednak wtedy kiedy trend cenowy (hurt) się odwraca – teraz nie ma możliwości oferowania czegoś taniej tylko wolniej podnoszenia cen. Tu oczywiście uprzywilejowaną pozycję mają wielkie koncerny energetyczne, mające przychody nie tylko z segmentu obrotu (sprzedaży), ale i dystrybucji i  mające większe rezerwy finansowe – po prostu rynek przestaje dawać dobre marże i dla nowych firm przestaje być atrakcyjny. Jest jeszcze jeden dodatkowy problem, który właściwie zrujnował cały rynek energii w Europie Zachodniej.

Z punktu widzenia dobrego PR chodzi nam oczywiście o niską cenę energii dla klientów indywidualnych, ale z punktu widzenia przedsiębiorstw w sektorze energetycznym chodzi o przychody i zyski, które też można wykorzystać do budowy elektrowni (i bezpieczeństwa energetycznego). Jeśli nie ma zysków – nic się nie buduje. Ponieważ jeśli ceny (na rachunkach) spadają to nie ma inwestycji i pieniędzy. Rozwiązano ten problem w twórczy sposób dodając do dotychczasowych komponentów nowe opłaty – one miały finansować nowe elektrownie a także inne koszty systemowe – np. budowę sieci przesyłowych. I tak powstały „opłaty OZE” – finansujące rozwój sektora odnawialnego jak i zaraz pojawią się „opłaty mocowe” – dla nowego rynku mocy. Generalnie rachunek klientów indywidualnych stał się przestrzenią do dodatkowych sztucznych opłat, które miały pokrywać koszty energetyki – sami widzimy coś nazywanego „opłatą przejściową” to nasze finansowanie rozwiązania Kontraktów Długoterminowych w energetyce i sposób płacenia za rekompensaty. Dodatkowe płatności powoli zrujnowały całą koncepcję wolnego rynku i konkurencji handlowej, bo komponent opłaty za energię (czyli tam gdzie może być realna konkurencja) zaczął maleć (w Europie Zachodniej już poniżej 30%). Mamy więc zupełny paradoks – zliberalizowany rynek, który ma służyć zmniejszaniu kosztów rachunków, niższe ceny energii na rynku hurtowym (przynajmniej w poprzednich latach) i … wyższe rachunki dla odbiorców (przykład Niemiec i Danii to najbardziej jaskrawe oblicze tego systemu). Tu nie jak w starożytnym Rzymie państwo subsydiuje obywateli, ale wręcz przeciwnie,  obywatele przez wyższe rachunki subsydiują niemieckie EnergeWende i dopłaty do energetyki odnawialnej, ale jednocześnie wszystko w sosie wolnego handlu.

Cały tekst dostępny pod adresem konradswirski.blog.tt.com.pl