Poza normalnymi przypadkami, gdy zawierana jest nowa umowa z nową stawką, istnieją również przypadki, w których zmiana dokonywana jest w sposób jednostronny – przez przedsiębiorstwo obrotu. Czy jeżeli możliwość złożenia takiego oświadczenia została przewidziana w podpisanej umowie sprzedaży energii elektrycznej, to czy istnieje szansa na zakwestionowanie tego zapisu i uniknięcie związanych z nim konsekwencji?

W pierwszej kolejności warto wskazać, że na rynku funkcjonują bardzo zróżnicowane wzory umów sprzedaży energii elektrycznej. Z oczywistych względów niniejszy artykuł pomija całkowicie sytuację podmiotów dokonujących bezpośredniego zakupu energii elektrycznej na Towarowej Giełdzie Energii. Poza zakresem opracowania znajdują się również te rodzaje umów, w których cena energii jest kształtowana w odniesieniu do aktualnych indeksów na TGE. W tym przypadku sprzedawca nie ma możliwości modyfikowania stawki, ponieważ zawsze ma ona wymiar pochodny wobec wyników na giełdzie.

niniejszych rozważań będzie jednak sytuacja najbardziej powszechna, w której przedsiębiorca i sprzedawca umawiają się na określoną stawkę oraz określony czas obowiązywania umowy. Zanim przejdziemy jednak do analizy samych postanowień takiej umowy, konieczne jest nakreślenie kontekstu związanego z procedurą jej podpisania. Umowy takie zawierają zwykle handlowcy świadczący swoje usługi na podstawie jakiejś formy stosunku agencyjnego. Z perspektywy przedsiębiorców kluczowe w takich sytuacjach są zawsze dwa, wymienione już powyżej, czynniki: stawka i okres obowiązywania umowy. Warto również podkreślić, że w zasadzie standardowym elementem ofert składanych przedsiębiorcom w takich warunkach jest zapewnienie gwarancji ceny na cały okres obowiązywania umowy. Oczywiście zapewnienia tego typu mają znaczenie przede wszystkim marketingowe, ale w przypadku powstania sporu mogą okazać się pomocne w kontekście interpretacyjnym.

Procedura podwyższania ceny

Wracając jednak do głównej części naszych rozważań, należy w pierwszej kolejności ustalić, jak wygląda dokonywanie podwyżek w trakcie trwania umowy. Pomimo daleko idącej różnorodności klauzul umownych, praktyka sprzedawców w tych przypadkach wydaje się zaskakująco jednolita. Sprzedawca wysyła zwykle do odbiorcy pismo, w którym przedstawia swoiste ultimatum. Albo stawka umowna zostaje podwyższona do stawki wskazanej w piśmie, przy czym zmiany wejdą w życie od kolejnego okresu rozliczeniowego, albo odbiorca nie przyjmuje nowych warunków i wypowiada umowę, która ulegnie rozwiązaniu z końcem obecnie obowiązującego okresu rozliczeniowego. Co oczywiste, rozwiązanie umowy bez jednoczesnego zagwarantowania sobie współpracy z nowym przedsiębiorstwem obrotu może mieć dla zakładu bardzo negatywne konsekwencje, z których najgorszą jest przejście na stawki rezerwowe.

Decyzja w takich warunkach zależy od kondycji finansowej przedsiębiorstwa odbiorcy. Jeżeli jest ono w stanie ponieść tymczasowo bardzo wysokie koszty sprzedaży rezerwowej i poszukać na rynku nowego sprzedawcy, który zaproponuje mu formułę korzystniejszą od podwyższonej oferty dotychczasowego sprzedawcy, to być może zdecyduje się na to rozwiązanie. W przeciwnym przypadku pozostaje jedynie zgodzić się na nowe warunki i liczyć, że uda się znaleźć korzystniejszą ofertę na czas po upływie okresu związania obecną umową.

Jak powinien zareagować odbiorca, który otrzymuje od sprzedawcy pismo o podwyżce? Przede wszystkim nie powinien wstrzymywać się z płatnościami zbyt długo, nawet jeżeli uznaje je za nienależne. Należy pamiętać, że, zgodnie z art. 6b ust. 2 Prawa energetycznego, sprzedawca jest uprawniony do złożenia do operatora systemu dystrybucyjnego wniosku o wstrzymanie dostaw energii do odbiorcy, jeżeli ten zalega z płatnością za energię elektryczną przez co najmniej 30 dni od daty płatności na fakturze. Warto wskazać, że operator nie będzie analizował działań sprzedawcy pod kątem zgodności z prawem, jak również nie będzie związany jakimikolwiek zastrzeżeniami odbiorcy w tym zakresie. Z jego perspektywy sytuacja jest zerojedynkowa – wniosek i oświadczenie o braku zapłaty faktury oznacza konieczność wstrzymania dostaw. Jedynym sposobem na powstrzymanie sprzedawcy przed skorzystaniem z przedmiotowego instrumentu jest uzyskanie w sądzie zabezpieczenia roszczenia, w ramach którego sąd zakaże sprzedawcy korzystania z tego uprawnienia.

Charakter roszczeń odbiorcy

W tym miejscu należy ponadto odpowiedzieć sobie na pytanie: czego można się domagać w sądzie od sprzedawcy? Tutaj odpowiedź zależeć będzie od tego, jak szybko odbiorca zareagował na działania sprzedawcy. Jeżeli zrobił to szybko i nie zapłacił jeszcze jakiejkolwiek faktury w podwyższonej wysokości, to możliwe jest domaganie się uznania przez sąd oświadczenia o podwyższeniu ceny za bezskuteczne. Jest to tzw. „powództwo o ustalenie” opisane w art. 189 KPC. Takim roszczeniem możemy się posłużyć w sytuacji, gdy uda się również uzyskać wspomniane powyżej zabezpieczenie roszczenia poprzez wstrzymanie podwyżki lub też w sytuacji, gdy podwyżka obejmowała jedynie ostatnie miesiące okresu obowiązywania umowy i nie ma ryzyka wstrzymania dostaw energii, a co za tym idzie nie będzie konieczności dokonania sprzedawcy zapłaty po podwyższonej stawce.

Jeżeli jednak zapłata została już dokonana, powództwo o ustalenie przestaje wchodzić w grę. W takich warunkach konieczne będzie pozwanie sprzedawcy o zwrot nadpłaconych kwot. Jest to możliwe na podstawie przepisów Kodeksu cywilnego o bezpodstawnym wzbogaceniu. Zgodnie z art. 411 KC nie można żądać zwrotu świadczenia, jeżeli spełniający świadczenie (w tym układzie – odbiorca) wiedział, że nie było ono należne, chyba że (i) spełnienie świadczenia nastąpiło z zastrzeżeniem zwrotu albo (ii) w celu uniknięcia przymusu lub (ii) w wykonaniu nieważnej czynności prawnej. W zasadzie wszystkie trzy wymienione przesłanki mogą stanowić podstawę żądania zwrotu nadpłat, jednakże najbezpieczniejszym wyjściem jest poprzedzenie każdej dokonywanej po podwyżce wpłaty przekazaniem sprzedawcy pisma, że w zakresie w jakim przekracza ona koszt pierwotnie ustalony dokonywana jest z zastrzeżeniem zwrotu. W takiej sytuacji odbiorca będzie w pełni uprawniony do sądowego domagania się zapłaty nadwyżki, którą uiścił w związku z podwyżką ustalonej ceny energii.

Argumentacja, jaką podnosić powinni odbiorcy, kwestionując podwyżkę, różni się oczywiście w zależności od treści właściwych klauzul, jednakże można w tym zakresie postawić pewien wspólny mianownik. Po pierwsze, pomimo braku uregulowań w tym zakresie w samym Prawie energetycznym, umowa sprzedaży energii elektrycznej jest dość szczegółowo uregulowana w przepisach prawa. Kodeks cywilny w art. 555 wprost wskazuje, że do umów sprzedaży energii stosuje się odpowiednio przepisy o umowie sprzedaży. Przepisy te obejmują między innymi art. 536 KC opisujący tzw. cenę wynikową (kosztorysową). Przepis ten pozwala na nieokreślanie ceny kupowanego towaru wprost, lecz poprzez odesłanie do skonkretyzowanych wskaźników lub danych. W takiej sytuacji sprzedający definiuje cenę samodzielnie, ale kupujący jest w stanie zweryfikować poprawność danego wyliczenia.

Tymczasem klauzule wprowadzane do umów sprzedaży energii zwykle nie zawierają jakichkolwiek przesłanek odwołując się jedynie do niedookreślonych zwrotów, takich jak „istotne zmiany rynkowe” czy „istotne zwiększenie kosztów” lub też wskazując jedynie przykładowe wyliczenie, zwykle odwołujące się do kwestii podatkowych, pozostawiając jednocześnie otwarty katalog okoliczności, jakie mogą doprowadzić do zmiany ceny. Standardowe postanowienia w tym zakresie brzmią następująco:

•    „Zmiany umowy w zakresie cen są dopuszczalne w przypadku zmiany kosztów wpływających na kalkulację cen energii elektrycznej”.

•    „Zmiany umowy następują poprzez dostarczenie odbiorcy propozycji zmian umowy. Zmiany umowy wiążą strony, poczynając od daty wskazanej w przesłanej odbiorcy propozycji zmian umowy o ile odbiorca w terminie 14 dni od daty jej otrzymania nie złoży oświadczenia o wypowiedzeniu umowy. W takim przypadku umowa ulega rozwiązaniu ze skutkiem na koniec miesiąca kalendarzowego następującego po miesiącu, w którym oświadczenie o wypowiedzeniu umowy wpłynęło do sprzedawcy”.

•    „Strony postanawiają, że w przypadku zmian obowiązujących przepisów dotyczących podatku akcyzowego, zmian obowiązujących przepisów dotyczących podatku akcyzowego, zmian przepisów przewidujących obowiązek uzyskiwania przez przedsiębiorstwo energetyczne zajmujące się obrotem energią elektryczną i przedstawiania do umorzenia innego jeszcze rodzaju lub rodzajów świadectw pochodzenia potwierdzających wytworzenie energii elektrycznej w innych źródłach energii lub istotnego odchylenia od standardowego zużycia energii lub istotnej zmianie warunków rynkowych, cena sprzedaży energii elektrycznej ulegnie zwiększeniu o kwotę równą sumie kosztów z powyższych tytułów”.

 

Caly artykuł pojawił się w nr 1/2020 magazynu Energetyka Cieplna i Zawodowa.