Regulacje dotyczące dużych instalacji ciepłowniczych – dyrektywa IED

Dla całego sektora energetycznego, z racji wielkości pojedynczych instalacji, szczególnie elektroenergetycznego, bardzo ważne są regulacje Dyrektywy 2010/75/UE z dnia 24 listopada 2010 r. w sprawie emisji przemysłowych (IED). Wprowadzone w niej rozwiązania postawiły przed instalacjami wytwarzającymi energię w oparciu o węgiel kamienny bardzo rygorystyczne wymagania dotyczące dopuszczalnych poziomów standardów emisyjnych dla SO₂, NO_x i pyłów.

Regulacjami tej dyrektywy objęte są tzw. duże instalacje spalania paliw. Dolną granicą wielkości takiej instalacji jest moc 50 MW (ustalona tak jak w przypadku ETS jako energia wprowadzona w paliwie) liczona w kominie, przez który odprowadza się spaliny z takiej instalacji. 

Zasadnicza różnica pomiędzy dotychczasowym stanem prawnym i praktycznym, jaki obowiązywał w Polsce w zakresie defi niowania tzw. dużej instalacji spalania paliw (LCP), a wynikającym z dyrektywy IED, wynika z tzw. „zasad łączenia”, czyli sumowania mocy poszczególnych obiektów energetycznego spalania (kotłów).

Zasady łączenia powodują, że w stosunku do wcześniejszej praktyki, dzięki której jako LCP traktowane były dopiero pojedyncze instalacje o mocy powyżej 50 MW, teraz każde połączenie tychże instalacji poprzez wspólny komin lub tzw. jeden zakład (teren), dające w sumie więcej niż 50 MW, kwalifi kuje takie połączenie do grupy dużych źródeł spalania (LCP). Wyjątkiem są pojedyncze instalacje o mocy mniejszej niż 15 MW. W praktyce oznacza to, że już połączone ze sobą dwa kotły WR25 (ich moc w paliwie to ok. 34 MW w zależności od sprawności) tworzą wspólnie duże źródło spalania podlegające regulacjom dyrektywy. W efekcie, do grona instalacji LCP dołączyła duża grupa instalacji spalania paliw z sektora ciepłowniczego.

To, co jest najważniejsze dla operatorów takich instalacji, to wyznaczone w dyrektywie poziomy standardów emisyjnych dla poszczególnych zanieczyszczeń obowiązujące już od 2016 r. Są to poziomy bardzo odbiegające od obowiązujących w ostatnim okresie, tak więc związany z tym zakres wymaganej redukcji w stosunku do dotychczasowych standardów emisyjnych jest bardzo duży. W przypadku instalacji tzw. małych i średnich z grupy LCP standardy dla dwutlenku siarki czy pyłów muszą zmienić się o kilka rzędów wielkości. 

Dyrektywa IED ma więc niezwykle istotne znaczenie dla wyznaczenia kierunków transformacji obszaru wytwarzania ciepła w większych obiektach ciepłowniczych, szczególnie z wykorzystaniem węgla kamiennego. Wynika to przede wszystkim ze skali koniecznej do wykonania redukcji zanieczyszczeń, jakie wywołują jej postanowienia.

Dla złagodzenia skutków nowej regulacji dla kosztów prowadzenia działalności w obszarach gospodarczych, w których stosowane są instalacje spalania paliw z grupy LCP, dyrektywa IED przewidziała dla niektórych grup instalacji szereg mechanizmów elastycznych – odstępstw czasowych, czyli tzw. derogacji, których najważniejsza dla sektora ciepłowniczego jest derogacja ciepłownicza. Określa ona, że „do dnia 31 grudnia 2022 r. instalacja spalania może być zwolniona z przestrzegania dopuszczalnych wielkości emisji, o których mowa w art. 30 ust. 2, i z przestrzegania stopni odsiarczania, o których mowa w art. 31, o ile spełnione są następujące warunki:

• całkowita nominalna moc cieplna dostarczona w paliwie do instalacji spalania nie przekracza 200 MW;

• instalacji przyznano pierwsze pozwolenie przed dniem 27 listopada 2002 r. lub jej operator złożył kompletny wniosek o pozwolenie przed tą datą, pod warunkiem, że instalację oddano do eksploatacji nie później niż w dniu 27 listopada 2003 r.;

• co najmniej 50% produkcji ciepła użytkowego instalacji (średnia krocząca z pięciu lat) dostarczanych jest w postaci pary lub gorącej wody do publicznej sieci ciepłowniczej; oraz

• do dnia 31 grudnia 2023 r. przestrzegane co najmniej dopuszczalne wielkości emisji ditlenku siarki, tlenków azotu i pyłu określone w pozwoleniu dla instalacji mającym zastosowanie w dniu 31 grudnia 2015 r., w szczególności zgodnie z wymogami dyrektyw 2001/80/WE i 2008/1/WE”.

Oprócz „derogacji ciepłowniczej” dyrektywa opisuje jeszcze dwa inne mechanizmy elastyczne:

• w ramach Przejściowego Planu Krajowego, który działa do 2020 roku i w którym uczestniczą dobrowolnie instalacje duże, nie korzystające z pozostałych mechanizmów elastycznych;

• dla dużych obiektów energetycznych, tzw. „czasowa”, ograniczająca łączny czas pracy w okresie derogacyjnym do 17500 godzin.

Bardzo ważnym elementem regulującym działalność podmiotów spełniających kryteria „dużych” instalacji spalania paliw jest konieczność posiadania odpowiedniego pozwolenia na działalność, której skala istotnie wpływa na środowisko naturalne – tzw. pozwolenia zintegrowanego. Dolną granicą obowiązku jego posiadania jest moc 50 MW w paliwie, liczone oczywiście jako moc wprowadzona do komina. Zbieżność wielkości mocy nie jest przypadkowa.

Najistotniejszy wpływ na działalność instalacji energetycznych mają regulacje dotyczące stosowania w działalności technologii spełniających określone standardy techniczne i ekologiczne. Standardy te zostały określone w tzw. „konkluzji BAT (best available techniques)”, czyli katalogu najlepszych dostępnych technik. Obowiązek stosowania BAT wynika z ustalonej w przepisach procedury udzielania pozwoleń, zawartej w art. 14 IED, które obok standardów emisyjnych są ważnym fi larem systemu zintegrowanego podejścia do ochrony środowiska.

Wdrożenie konkluzji BAT będzie oznaczać, że staną się one punktem odniesienia dla ustalenia w pozwoleniu zintegrowanym dopuszczalnych wielkości oddziaływania na środowisko dla danej instalacji. Dla obiektów z grupy LCP dotyczyć to przede wszystkim dopuszczalnych wielkości emisji zanieczyszczeń powietrza a także wymagań dla ścieków.

Dyrektywa IED w artykule 15 ust. 4 przewiduje możliwość udzielenia odstępstw od stosowania dopuszczalnych wielkości emisji określonych w Konkluzjach BAT. Zgodnie z tym przepisem organ administracji może, w szczególnych przypadkach, ustalić mniej restrykcyjne dopuszczalne wielkości emisji. Potencjalne warunki udzielania odstępstw nie zostały zdefi niowane w dyrektywie IED ani też nie istnieją żadne wiążące przepisy prawa europejskiego określające techniczny sposób przeprowadzania przez organ administracji takiej oceny. Natomiast w dyrektywie przewidziano możliwość opublikowania przez KE takich wskazówek.

Regulacje dedykowane dla średnich instalacji spalania – dyrektywa MCP

Uzupełnieniem obszaru regulacji wpływających na ograniczanie emisji niektórych zanieczyszczeń do atmosfery jest Dyrektywa 2015/2193 z dnia 25 listopada 2015 r. w sprawie ograniczenia emisji niektórych zanieczyszczeń do powietrza ze średnich obiektów energetycznego spalania⁴.

Regulacje tego aktu prawnego obejmą wszystkie instalacje spalania paliw o mocy co najmniej 1 i mniejszej niż 50 MW. W ten sposób zostanie zamknięty regulacyjnie w obszarze ochrony powietrza praktycznie cały obszar wytwarzania ciepła dla potrzeb systemów ciepłowniczych o każdej skali wielkości.

Przepisy nowej dyrektywy obejmują, zgodnie z art. 1, emisje dwutlenku siarki (SO₂), tlenków azotu (NO_2x) oraz pyłów jak również tworzą mechanizmy dla monitorowania emisji tlenku węgla (CO).

Szczegółowy zakres instalacji objętych regulacją określa artykuł 2: 1. Niniejsza dyrektywa ma zastosowanie do obiektów energetycznego spalania o nominalnej mocy cieplnej równej co najmniej 1 MW i mniejszej niż 50 MW (zwanych dalej „średnimi obiektami energetycznego spalania”), niezależnie od rodzaju wykorzystywanego przez nie paliwa. 1a. Niniejsza dyrektywa ma również zastosowanie do połączeń utworzonych przez nowe średnie obiekty energetycznego spalania zgodnie z określonych w art. 3a, w tym połączeń, gdzie całkowita nominalna moc cieplna wynosi co najmniej 50 MW, chyba że połączenie to stanowi obiekt energetycznego spalania objęty rozdziałem III dyrektywy 2010/75/UE.

Zasada powyższa wskazuje, że istniejące pojedyncze istniejące instalacje o mocy poniżej 50 MW będą traktowane inaczej niż instalacje nowe, dla których zostanie zastosowana podobna zasada agregacji mocy jak w dyrektywie IED. Jednocześnie zostaje tą regulacją połączony obszar instalacji objętych dyrektywami IED i MCP, tworząc komplementarny system prawny.

Regulacje dyrektywy dedykowane są dla dwóch grup instalacji: istniejących i nowych. Art. 3 dyrektywy defi niuje te pojęcia:

• „Istniejący obiekt energetycznego spalania” oznacza obiekt energetycznego spalania oddany do użytku nie później niż rok po transpozycji dyrektywy do prawodawstwa krajowego, lub dla którego przed dniem tejże transpozycji uzyskano pozwolenie na podstawie przepisów krajowych, pod warunkiem, że obiekt ten został oddany do użytku nie później niż w dniu transpozycji;

• „nowy obiekt energetycznego spalania” oznacza obiekt energetycznego spalania inny niż istniejący obiekt energetycznego spalania.

Wejście w życie tych regulacji, biorąc pod uwagę trwający jeszcze proces legislacyjny na poziomie unijnym, szacowany jest na końcówkę obecnej dekady (2018-19). Zgodnie z propozycjami przepisów przejściowych, kraje członkowskie mają dwa lata na transpozycję dyrektywy do prawodawstwa krajowego.

Ze względu na potencjał energetyczny w systemach ciepłowniczych, jaki stanowią obecnie instalacje spalania paliw o mocy do 50 MW, ta grupa obiektów będzie w najbliższym czasie obszarem szczególnej troski ze strony ich właścicieli oraz organów administracji państwowej sprawującej nadzór nad ochroną środowiska.

Dla instalacji istniejących najważniejszym elementem jest czas wejścia w życie nowych standardów emisyjnych. Mechanizm związany z postępem wdrażania dyrektywy określony został w art. 5.

Dla instalacji spalania paliw o mocy powyżej 5 MW data węzłową jest 1 stycznia 2025 r. Od tej daty muszą być stosowane standardy emisyjne SO₂, NO_2x i pyłu określone w zestawieniu zawartym w załączniku II do dyrektywy cz. 1. Natomiast dla instalacji mniejszych niż 5 MW datą węzłową jest 1 stycznia 2030 r. Dla tej grupy instalacji standardy zanieczyszczeń dopuszczalnych również określone są w załączniku II cz. 1.

Dyrektywa przewidziała w niektórych przypadkach instalacji istniejących odstępstwa od standardów emisyjnych podanych w przepisach załącznika II. Mechanizmy te możliwe są do zastosowania dla:

a) obiektów, których czas funkcjonowania podany jako średnia krocząca z pięciu lat wynosi nie więcej niż 500 godzin rocznie, 

b) obiektów działających w sytuacji awaryjnej lub w razie zaistnienia nadzwyczajnych okoliczności, gdzie czas pracy można zwiększyć do 1000 godzin, w przypadku konieczności zasilania awaryjnego w systemach wyspowych oraz w przypadku obiektów służących do wytwarzania ciepła, w razie wystąpienia nadzwyczajnie niskich temperatur.

W takich przypadkach dopuszczalna wartość emisji pyłu wynosi 200 mg/Nm³.

Dyrektywa MCP przewiduje też odstępstwa czasowe dla niektórych rodzajów instalacji. Specjalny tryb dopuszczony jest dla instalacji dostarczających ciepło do systemów ciepłowniczych.

„Do dnia 1 stycznia 2030 r. państwa członkowskie mogą zwolnić istniejące średnie obiekty energetycznego spalania o nominalnej mocy cieplnej powyżej 5 MW z obowiązku przestrzegania dopuszczalnych wartości emisji określonych w załączniku II, pod warunkiem, że co najmniej 50 % ciepła użytkowego wytwarzanego w tych obiektach, podanego jako średnia krocząca z pięciu lat, jest dostarczane w postaci pary lub gorącej wody do publicznej miejskiej sieci ciepłowniczej. W przypadku takiego zwolnienia, dopuszczalne wartości emisji określone przez właściwy organ nie przekraczają 1100 mg/Nm3 w przypadku SO₂ i 150 mg/Nm³ w przypadku pyłu.

W terminie 12 miesięcy od daty transpozycji dyrektywy do prawa krajowego wszystkie instalacje spalania paliw nieposiadające uprawnień do odstępstw standardów i czasowych mają obowiązek stosowania standardów określonych w załączniku II dyrektywy. W grupie tych instalacji znajdują się „instalacje nowe”.

Standardy emisyjne dla instalacji nowych przedstawione są w tab. 7, zawartej w cz. 2 załącznika II do dyrektywy.

Nowe obiekty również mogą zostać zwolnione z dotrzymywania standardów emisyjnych w sytuacji, gdy czas ich funkcjonowania, podany jako średnia krocząca z trzech lat, wynosi nie więcej niż 500 godzin rocznie. W przypadku takiego zwolnienia do obiektów opalanych paliwem stałym dopuszczalna wartość emisji pyłu wynosi 100 mg/Nm³.

Przypisy

1  Dziennik Urzędowy UE z 2014 C.200/1.

2  Dziennik Urzędowy UE z 2014 L. 187/1.

3  Dziennik Urzędowy UE L140 z 2009. 4  Dziennik Urzędowy UE z 2015 r poz. L 313/1.

Fot. 123rf