Projekt „Sprawiedliwość w okresie transformacji i wzmocnienie kompetencji w zakresie przeciwdziałania ubóstwu energetycznemu” (JUSTEM) rozpoczął się w krytycznym momencie, gdy niektóre państwa członkowskie UE wzywają do łagodniejszego wycofywania się z węgla, aby zrekompensować niedobory gazu i wysokie ceny energii spowodowane wojną w Ukrainie. Jednocześnie odnawialne źródła energii mogłyby przynieść istotne oszczędności kosztów i korzyści społeczne.

W rzeczywistości wyższy udział energii odnawialnej pozytywnie koreluje z niższymi cenami energii, a bardziej efektywne energetycznie gospodarstwa domowe oraz elektryfikacja dostaw ciepła - mimo że nie są w zasięgu wszystkich - stanowią ważny bufor dla niektórych konsumentów. Dlatego też wdrożenie środków efektywności energetycznej oraz rozwiązań w zakresie energii odnawialnej może okazać się niezbędne do obniżenia jej cen, obniżenia ryzyka pojawienia się ubóstwa energetycznego, zmniejszenia zależności od paliw kopalnych oraz utrzymania zmian klimatu w bezpiecznym zakresie.

Potrzeba przeprowadzenia transformacji energetycznej

Transformacja energetyczna to duże wyzwanie dla regionów, w których wciąż króluje węgiel. Jeśli nie uwzględni ona istotnych czynników lokalnych, może wzrosnąć stopa bezrobocia, pogłębić się ubóstwo energetyczne i nastąpić migracja ekonomiczna. Walka z ubóstwem energetycznym jest już dziś dużym wyzwaniem dla UE, przy czym regiony zależne od węgla są zazwyczaj bardziej dotknięte tym problemem. Podejście oparte na tzw. sprawiedliwej transformacji może tu być bardzo pomocne.

Obywatele, których dotyczy transformacja energetyczna, są w większości wykluczeni z procesów decyzyjnych. Mają zatem poczucie, że ich pomysłów, potrzeb i obaw nie bierze się pod uwagę. Dlatego ważne jest zaangażowanie w transformację lokalnych społeczności, aby była ona sprawiedliwa i przejrzysta, i aby nikt nie został w jej procesie pominięty - wyjaśnia Diana Süsser, koordynatorka projektu z IEECP.

W duchu unijnej zasady „nie pozostawiaj nikogo w tyle” w procesie transformacji, JUSTEM proponuje następujące podejście: z jednej strony wspieranie władz regionalnych w przygotowaniu sprawiedliwych planów transformacji energetycznej, które uwzględniają czynniki regionalne, takie jak utrata miejsc pracy i ubóstwo energetyczne, a z drugiej pomaganie obywatelom w zbudowaniu swóje potencjału i odnalezieniu się w gospodarce opartej na ekologicznych zasadach.

Anna Mazur (Krajowa Agencja Poszanowania Energii S.A.): "Polski sektor energetyczny jest jednym z najbardziej emisyjnych w Unii Europejskiej. W górnictwie zatrudnionych jest około 80 000 osób, a w województwie śląskim kopalnie węgla kamiennego są głównym lokalnym pracodawcą. Przejście na gospodarkę neutralną klimatycznie jest zarówno pilnym i trudnym wyzwaniem dla regionu, jak i szansą na zbudowanie lepszej przyszłości. Działania JUSTEM ułatwią proces wdrażania sprawiedliwej transformacji m.in. poprzez opracowanie dla regionu gotowego planu finansowania."

Dziewięciu partnerów z siedmiu krajów europejskich współpracuje w ramach JUSTEM i wspiera siedem regionów uzależnionych od węgla w odchodzeniu od niego za pomocą tzw. sprawiedliwej transformacji energetycznej. Są to regiony: Stara Zagora (Bułgaria), region Istria (Chorwacja), Zachodnia Macedonia i Megalopolis Arcadia (Grecja), Województwo Śląskie (Polska), Dolina Jiu (Rumunia) i Asturia (Hiszpania). Spotkanie rozpoczynające projekt odbędzie się na początku grudnia w Polsce.

Włączenie obywateli w opracowanie planów transformacji energetycznej

Sprawiedliwa transformacja energetyczna musi stawiać na pierwszy miejscu ludzi. Partnerzy projektu JUSTEM będą współpracować z władzami regionalnymi w celu zbadania poziomu i głównych czynników powstawania ubóstwa energetycznego oraz włączenia mieszkańców regionów do oddolnego tworzenia polityki i planów transformacji energetycznej. Projekt zaangażuje w swoje działania obywateli, w szczególności pracowników przemysłu węglowego i młodzież, co spowoduje, że potrzeby i obawy ludności będą brane pod uwagę, a wszelkie podejmowane decyzje będą akceptowane przez społeczeństwo.

JUSTEM zagłębi się także w zagadania wykraczające poza aspekty czysto techniczne, takie jak: zdrowie, rozwój strukturalny, przekwalifikowanie pracowników i nowe możliwości gospodarcze.

Zita Kakalejcikova (Habitat for Humanity International Europe and the Middle East) mówi: “Aby transformacja energetyczna w regionach zależnych od węgla zakończyła się sukcesem, potrzebne jest podejście holistyczne. Za rozwiązaniami technologicznymi musi ściśle podążać otwarty proces decyzyjny, podnoszenie świadomości oraz ramy polityczne chroniące obywateli, a w szczególności najbardziej narażone grupy. Tylko w ten sposób możemy zmienić błędne przekonania co do długoterminowych korzyści z transformacji energetycznej.”

Partnerzy projektu JUSTEM będą prowadzić działania mające na celu uświadamianie obywateli czym jest sprawiedliwa transformacja energetyczna. Ma to zwiększyć akceptację lokalnej ludności dla przemian w regionach. Oczekuje się, że dobrze poinformowani obywatele będą aktywnie uczestniczyć w przygotowaniu regionalnych planów transformacji, przyczyniając się w ten sposób do opracowania strategii, która jest sprawiedliwa i lepiej służy interesom wszystkich.

Więcej informacji o projekcie dostępne jest na stronie www.ieecp.org