Budzący się ruch prosumencki staje się szansą na budowanie innowacyjnej gospodarki energetycznej i nowoczesnego rynku energii. Nie wolno zmarnować tej szansy i dlatego niezbędnym jest na wiele lat do przodu określenie podstaw prawnych i finansowych rozwoju OZE zwłaszcza w ramach ruchu prosumenckiego (gospodarstwa domowe, MŚP, administracja lokalna, gospodarstwa rolne).

Dla każdego z regionów górniczych przechodzących transformację niezbędnym staje się zbudowanie programu nie tylko transformacji energetycznej, ale także społecznej, ekologicznej i gospodarczej tak jak zostało to dokonane dla Śląska. Przykładowo Wschodnia Wielkopolska nie będzie w stanie poradzić sobie bez wsparcia rządu lub UE z transformacją, ponieważ nie ma takiego potencjału gospodarczegojak np. Śląsk. Wiele wskaźników gospodarczych tego regionu (np. zatrudnienie), mimo istniejącej elektrowni, jest poniżej średniej krajowej. W regionie dominuje w gospodarce produkcja związana z sektorem energetycznym i nie ma wielu innych sektorów jako alternatywy rozwojowej, poza rolnictwem. Potrzebne jest wsparcie dla takich regionów pogórniczych z poziomu krajowego jako przypadków trudnej społecznie transformacji, jak i motywowanie inwestorów do angażowania się w takie regiony.

Władze centralne powinny w większym stopniu wykorzystać doświadczenie i znajomość potrzeb jakie mają władze gmin w zakresie zarządzania środkami wsparcia (zasada pomocniczości). Powodzenie transformacji energetycznej wymaga wyposażenia samorządów lokalnych w narzędzia do jej przeprowadzenia oraz zlikwidowania barier. Część działań jest blokowanych prawnie, np. możliwość sprzedaży/wymiany prądu w ramach klastra energii (istnieje konieczność sprzedaży do sieci i odkupu energii droższej), możliwość instalacji OZE (ustawa 10h, tzw.: wiatrakowa). Uruchomiono wiele programów na poziomie gminnym, regionalnym i krajowym czy to dotyczących termomodernizacji budynków, czy też wymiany źródeł ciepła, w tym zainstalowanie fotowoltaiki samej czy z pompą ciepła. Tworzy to rynek na instalowanie fotowoltaiki i pomp ciepła. Jednak programy te nie są dostosowane do specyfiki i struktury społeczności w poszczególnych gminach (rodziny ubogie, nieposiadające zdolności kredytowych itp.) Szczególnie b. duże potrzeby występują w zakresie termomodernizacji budynków i to głębokiej termomodernizacji – dach, okna, ściany podłogi wraz z rekuperacją i zarzadzaniem energią. Dlatego przyszłe programy wsparcia i zmiany w istniejących powinny iść w kierunku większej roli samorządów lokalnych jako zarządzających czy kreujących te programy, gdyż ich znajomość lokalnych potrzeb oraz warunków jest pełniejsze. Niezbędnym jest dokonanie uproszczenia całej procedury uzyskania środków wsparcia tak, aby nie wymagało to specjalistycznej wiedzy prawnej, finansowej i technicznej. Ma to prowadzić do uruchomienia mechanizmów rynkowych i tworzenia warunków dla zaangażowania kapitału prywatnego w procesy transformacyjne (głęboka termomodernizacja i czyste nośniki energii).

Rekomendacje do programowania funduszy UE na lata 2021 -2027

Proponuje się rozważyć na wzór Programu Operacyjnego Polski Wschodniej przygotowanie dla Polski, na poziomie kraju programu operacyjnego dla regionów górniczych obejmującego zagłębia węgla kamiennego i brunatnego z przeznaczeniem na sprawiedliwą transformację energetyczną. Konieczność opracowania alternatywnego programu rozwoju w odniesieniu do górnictwa węgla i energetyki na nim opartej. Program taki powinien koncentrować się na tworzeniu lokalnych mechanizmów rozwoju i kreowania lokalnych, najlepiej zielonych, miejsc pracy.

Zdecydowane wspieranie energetyki odnawialnej, zwłaszcza energetyki obywatelskiej w ramach rozwoju ruchu prosumenckiego tak aby dążyć do uzyskania samowystarczalności poszczególnych gmin czy powiatów. Zachęcanie (wspieranie) do lokalnego współdziałania (gospodarstwa domowe, spółdzielnie czy wspólnoty mieszkaniowe i MŚP, administracja lokalna, gospodarstwa rolne) na rzecz wytwarzania i dystrybuowania energii ze źródeł odnawialnych.

Poza koniecznością wspierania rozwiązań rynkowych środki z funduszy UE powinny także wspierać rozwiązania ponadstandardowe (nie tylko spełniające minimalne wymogi prawne). Jednocześnie środki wsparcia nie powinny konkurować, wypierać z rynku finasowania komercyjnego, a mechanizmy wsparcia należy poprzedzać planowanymi, jasno określonymi zmianami w prawie. Sektor publiczny ma do spełnienia wzorcową rolę. Mechanizmy takie powinny być ukierunkowanie na osiąganie rzeczywistych efektów – np. poprzez rozwój koncepcji „one stop shop” - jeden podmiot odpowiada za cały proces inwestycyjny i gwarancję efektów.

Intensywne wsparcie w zakresie powszechnej poprawy efektywności energetycznej. Szersze zainteresowanie się przeciwdziałaniem ubóstwu energetycznemu, ale poprzez wspieranie poprawy efektywności wykorzystywania energii w gospodarstwach domowych nim dotkniętych, a nie dopłat do rachunków. Konieczność stworzenia dedykowanych mechanizmów umożliwiających uzyskanie wsparcia dla odbiorców objętych lub zagrożonych ubóstwem energetycznym przez stosowanie zaliczek albo udzielanie gwarancji na podjęcie działań inwestycyjnych na wymianę pieców, instalację fotowoltaiki, kolektorów słonecznych i poprawy efektywności energetycznej w gospodarstwach indywidualnych. W proces ten należałoby włączać dostawców energii.

Potrzebę dedykowanego wsparcia dla gospodarstw rolnych, które mają znaczne predyspozycje do prowadzenia działalności prosumenckiej (w szczególności w zakresie biogazowni) w powiązaniu z głęboką termomodernizacją budynków oraz poprawą efektywności energetycznej w działalności rolniczej.

Potrzebę wspierania elektromobilności i to w pierwszej kolejności w ramach transportu publicznego i towarowego.

Konieczność przeznaczenia środków na rozwój magazynowania energii w różnych formach jako istotnego elementu transformacji energetycznej.

Celowość rozważania wspierania rozwoju elektroenergetyki, ciepłownictwa i transportu opartych na wodorze.

Zabezpieczenie środków na działania kompensacyjne takie jak:

• naprawa szkód górniczych po byłych kopalniach;
• osłony dla osób tracących miejsce pracy w wyniku zamykania kopalń i elektrowni;
• adaptacja regionu do zmiany klimatu w obliczu istniejących już szkód górniczych, w tym w szczególności w rolnictwie (w tym przejście na rolnictwo ekologiczne);

Konieczność uruchomienia zintegrowanych programów wsparcia obejmujących łącznie: wymianę źródła ciepła (przede wszystkim na fotowoltaikę i pompy ciepła), głęboką termomodernizację oraz przeciwdziałanie ubóstwu energetycznemu, a także instalowanie lokalnych magazynów energii (np. z wykorzystaniem samochodu elektrycznego).

Potrzebę dokonania restrukturyzacji zarządzania programami tak, aby były one dostosowane do potrzeb lokalnych, elastyczne i w największym stopniu prowadzone przez gminy, a także przyjazne dla beneficjentów.

Możliwość wykorzystania funduszy do:

• wspierania gmin w powoływaniu i kształceniu doradców ds. energetyki obywatelskiej i przeciwdziałaniu smogowi;
• zakupu nowoczesnych urządzeń do kontroli paliwa używanego w domach jednorodzinnych oraz przeszkolenia strażników miejskich i policjantów.
• prowadzenia szerokich kampanii informacyjno-edukacyjnych w szczególności skierowanych do młodzieży, co do potrzeby przeciwdziałania niskiej emisji, jej wpływu na zdrowie (zwłaszcza młodego pokolenia) oraz rozwoju energetyki prosumenckiej;
• pobudzenie przedsiębiorczości zwłaszcza innowacyjnych rozwiązań lokalnych, co do rozwoju energetyki obywatelskiej i przeciwdziałania niskiej emisji takich jak np. stowarzyszenia, spółdzielnie energetyczne, lokalne agencje energetyczne.